Louis Schoonhoven
Natuurmedia, Goedreede 2020
ISBN 978 90 824 3360 9

Deze biografie gaat over de vergeten grondlegger van de bloembiologie Christian Sprengel (1750-1816). Hij studeerde theologie in Halle, werd leraar in Berlijn en later (1780) rector van een gymnasium in Spandau. Hoewel hij tal van kwaliteiten bezat werd hij gehinderd door zijn weinig sociale karakter. Uitgeblust kwam hij terecht bij arts-botanicus Ernst Heim, die de basis legde voor zijn liefde voor de natuur. Hij gaat planten en insecten bestuderen in het veld, in die tijd nog heel ongebruikelijk. In 1793 verscheen Das entdeckte Geheimnis der Natur im Bau und in der Befrüchtung der Blumen, waarin hij in 226 pagina’s tekst en 25 platen zijn ontdekkingen uit de doeken doet. Hij beschrijft waarnemingen aan 490 plantensoorten, gerangschikt volgens het systeem van Linnaeus in 24 klassen.

Zijn eerste waarneming betrof de bosooievaarsbek en haartjes op de kroonblaadjes. Waartoe dienden die? De Schepper had de natuur immers doelgericht geordend. Zo verder redenerend en speurend kwam hij tot de conclusie dat de bloembouw bij veel soorten bloemen is gericht op het lokken van insecten, soms heel specifiek, met als doel de bevruchting. Hij ontdekte ook het verschijnsel van de niet gelijktijdige rijping van stuifmeel en stempel aan één bloem, het verschil tussen specialisten en generalisten en de trucs waarmee sommige orchissen insecten tot bestuiving verleiden. Hij stelde ook vast dat kruisbestuiving het algemeen geldende principe is. Goethe vond het idee van geslachtelijke voortplanting en dat de vorm van bloemen daar iets mee te maken zou hebben absurd en zelfs onfatsoenlijk. Positieve waardering kwam er maar mondjesmaat: van G.F. Hoffman, de directeur van de botanische tuin in Göttingen, van de gerenommeerde botanicus Carl Willdenow en van Sprengel’s leermeester Heim. Het boek verkocht slecht. De echte wetenschappelijke erkenning kwam pas veel later, in 1841 door botanicus Robert Brown, die Darwin op het boek opmerkzaam maakte, waarna deze schreef over ‘that wonderfully accurate observer, Sprengel’. In eigen land toont C.F. Gärtner in 1844 onomstotelijk de geslachtelijkheid van planten aan.

Sprengel publiceert in 1811 nog een boekje over het belang van bijen voor de bestuiving van belangrijke voedselgewassen. Ook met dit werkje was hij zijn tijd vooruit, en ook dit krijgt pas veel later erkenning. De reproducties van de 25 vol gevulde kopergravures uit Sprengel’s ‘Geheimnis’ laten de bloemen en de belangrijke details zien, sommige tot 5x vergroot. Louis Schoonhoven leverde een klein, zorgvuldig uitgevoerd, belangwekkend boekje af. LD

€19,50